De grootste ijsberg op aarde dreigt spoedig te stranden op een ongerept eiland bij de Zuidpool, dat bekend staat om zijn rijke fauna van pinguïns, zeeolifanten en kleine populaties van de bedreigde blauwe vinvis.
De ijsberg met de aanduiding ‘A-68’ brak in 2017 af van het ijsplateau Larsen-C, aan de oostkust van het Antarctisch Schiereiland, en is sindsdien langzaam noordwaarts gedreven. Maar dit jaar is de ijsmassa op een krachtige oceaanstroming veel sneller richting de zuidelijke Atlantische Oceaan gestuurd.
De ijsberg is ongeveer 150 kilometer lang en op zijn breedste punt een kleine 50 kilometer breed, heeft een oppervlakte van iets minder dan 5000 vierkante kilometer en steekt tot een diepte van 150 tot 180 meter onderwater. Uit satellietbeelden valt op te maken dat A-68 de vorm heeft van een gesloten hand waarvan de wijsvinger is uitgestrekt.
Wetenschappers verwachten dat de reuzenijsberg, die zich momenteel zo’n vijftig kilometer ten zuiden van Zuid-Georgia bevindt, de komende dagen in het ondiepe water rond het eiland aan de grond zal lopen of net langs het eiland zal drijven. Als de ijsmassa op het eiland strandt, is het onduidelijk hoelang de berg intact en op één plek zal blijven.
“Er bestaat altijd de kans dat hij snel noordwaarts zal drijven, maar hij kan ook een tijdje op zijn huidige locatie stranden,” zegt Chris Readinger, hoofdanalist voor het Zuidpoolgebied van het Amerikaanse National Ice Center (NIC). “Het ziet ernaar uit dat hij zeer waarschijnlijk aan het zuiden van het eiland voorbij zal trekken.”
Volgens Readinger blijkt uit recente opnames dat de ijsberg uit elkaar begint te vallen, en wetenschappers zijn zeer benieuwd wat er daarna zal gebeuren.
“We hebben eigenlijk niet zoveel wetenschappelijke informatie over ijsbergen als deze,” zegt Geraint Tarling, ecoloog van de British Antarctic Survey. Hij omschrijft het afkalven van A-68 als een natuurlijke gebeurtenis, maar gezien het feit dat het Zuidpoolgebied snel opwarmt, vooral in de regio waar de ijsberg ontstond, zou dit een “voorproefje” kunnen zijn van wat ons te wachten staat.
Tijdlijn van A-68
Het Antarctisch Schiereiland behoort tot de gebieden op aarde die het snelst opwarmen, en de ijsplateaus langs de oostkust ervan beginnen steeds verder af te brokkelen. Het plateau Larsen-A, aan de noordpunt van het schiereiland, viel al in 1995 uiteen; ten zuiden ervan was in 2002 op spectaculaire satellietbeelden te zien hoe het ijsplateau Larsen-B hetzelfde lot onderging.
Larsen-C is de volgende die aan de beurt is, en verreweg het grootste van deze drie ijsplateaus. In 2010 verscheen er een enorme scheur in de ijsmassa, die tot juni 2017 gestaag bleef groeien. In dezelfde maand brak een enorm stuk van het plateau af en was ‘A-68’ geboren – een brok ijs ter grootte van de provincie Gelderland en met een massa die zo’n tien procent van het hele ijsplateau uitmaakte.
Gedurende het grootste deel van 2017 verplaatste A-68 zich amper. Maar in 2018 begon de ijsberg noordwaarts te drijven en verschillende keren om zijn lengteas te draaien, zo bleek uit gegevens van de Brigham Young University. In 2019 bleef A-68 zich door de Weddell-zee naar het noorden verplaatsen, totdat hij door de zeer krachtige Westenwinddrift werd meegevoerd, een zeestroming die tegen de klok in rond het hele Antarctische continent loopt.
IJsbergen ter grootte van A-68 zijn zó reusachtig en steken zó diep onderwater dat ze alleen door zeer krachtige zeestromingen verplaatst kunnen worden. In 2020 dreef A-68 al zigzaggend en af en toe roterend door de zuidelijke Atlantische Oceaan naar het noorden, waar hij het eiland Zuid-Georgia steeds dichter begon te naderen.
“Hij kan waarschijnlijk niet dichterbij komen,” zegt Readinger. “De oceaan is daar zo’n 150 meter diep en de berg steekt tot circa die diepte onderwater.”
De ijsberg zal dan ook eerder schavend en schurend op het ondiepe onderzeese plateau rond het eiland tot stilstand komen en niet tegen het eiland zelf aan botsten. Volgens Readinger bevindt de ijsmassa zich nu in water dat te warm is om de berg in stand te houden en begint het gevaarte waarschijnlijk al uiteen te vallen.
“Rond A-68 draaien talloze kleine ijsbergjes van ongeveer anderhalve kilometer breed van de grote ijsberg af,” zegt hij. “Het zou mij niet verbazen als er een groot stuk van afkalft en dat we dat stuk dan A-68-d noemen.”
In de afgelopen drie jaar zijn er al twee grote stukken van de ijsberg afgebroken, die de aanduidingen A-68-b en A-68-c hebben gekregen.
“Hij staat op het punt om vast te lopen, wat betekent dat hij op het onderzeese plateau strandt. In dat geval zal hij blijven steken of om zijn lengteas gaan draaien,” zegt David Long, directeur van het Centrum voor Satellietopnamen van de Brigham Young University, dat de trajecten van ijsbergen volgt. Volgens Long kan de ijsberg “met de punt vooruit” aan land lopen, waardoor hij waarschijnlijk sneller uiteen zal vallen, waarna de rest van de ijsmassa op oceaanstromingen naar het noorden kan draaien en voorbij Zuid-Georgia worden meegevoerd. Maar hij verwacht dat de ijsberg eerst nog naar het oosten zal roteren.
Voorproefje?
IJsplateaus als Larsen-C zijn de drijvende tongen van gletsjers die traag van het vasteland schuiven. Terwijl deze gletsjertongen steeds verder de zee op worden geduwd, kalven grote aantallen ijsbergen van het front van de drijvende ijsplateaus af. In een wereld die niet opwarmt, is dat een natuurlijk proces dat zich in evenwicht bevindt. Het ijsplateau Larsen-C bestaat al minstens tienduizend jaar, maar het uiteenvallen ervan werd al ruim veertig jaar geleden voorspeld.
Toch betekent dat niet dat de afkalving van A-68 zelf is veroorzaakt door de opwarming van de aarde. “Als je iets over de klimaatverandering probeert te zeggen, gaat het nooit over één gebeurtenis,” zegt Kelly Brunt, geofysica aan de University of Maryland. “De klimaatverandering is een kwestie van statistiek.”
Maar is de kans groter geworden dat er in de toekomst meer en meer ijsbergen richting Zuid-Georgia zullen drijven?
Zo’n negentig procent van de ijsbergen die van de Antarctische ijsmassa afbreken, drijven tegen de klok in rond het continent richting de Weddell-zee, waarbij ze dicht onder de kust blijven; vandaar verplaatsen ze zich richting Zuid-Georgia, langs een traject dat ook wel de ‘ijsberglaan’ wordt genoemd.
In 2002 wist Long het traject van alle ijsbergen die hij tussen 1978 en heden kon identificeren te volgen. Daarbij bleek dat hun aantal exponentieel was toegenomen, wat op de gevolgen van de klimaatverandering wijst. Maar door alle ijsbergen naar hun oorsprong te herleiden, ontdekte hij dat die toename onderdeel kan zijn van een natuurlijke cyclus, waarbij ijsplateaus aangroeien en weer afkalven. Daardoor kon de toename niet worden toegeschreven aan de opwarming van dit gebied, hoewel Long evenmin kon “uitsluiten dat dit mede het gevolg is van de opwarming,” zegt hij.
When the A68 calved from Larsen C in 2017, the British Antarctic Survey reached similar conclusions, saying climate change may have played a role, but the ice shelf’s natural life cycle was also a factor.
Toen A-68 in 2017 van Larsen-C afkalfde, kwam de British Antarctic Survey tot een soortgelijke conclusie: de klimaatverandering kan een rol hebben gespeeld, maar ook de natuurlijke levenscyclus van ijsplateaus was een factor. Maar het uiteenvallen van het ijsplateau Larsen-B in 2002 was wél een teken dat er aan deze levenscyclus een abrupt einde kan komen als de luchttemperatuur in de regio stijgt. Bovenop Larsen-B vormden zich vijvers van smeltwater. Dat water sijpelde door de ijsmassa heen, wat het plateau tot een armada van ijsbergen deed verbrokkelen.
Uit recenter onderzoek dat Long samen met wetenschappers van het National Snow and Ice Data Center (NSIDC) heeft verricht, komt naar voren dat de nog resterende ijsplateaus voor de kust van het Antarctisch Schiereiland zeer kwetsbaar zijn voor deze vorm van ‘hydrofracturatie’. Volgens Long zouden we op basis daarvan “meer ijsbergen kunnen verwachten naarmate de regio opwarmt.”
Hoeveel van die ijsbergen helemaal naar Zuid-Georgia zullen drijven, is een andere kwestie. Zelfs als er in de regio meer ijsbergen zullen opdoemen, zullen ijsmassa’s ter grootte van een klein land, zoals A-68, zeldzaam blijven. Volgens Readinger is het aantal echt reusachtige ijsbergen in de ‘ijsberglaan’ sinds de jaren zeventig niet meetbaar toe- of afgenomen.
En kleinere ijsbergen vallen meestal uiteen voordat ze de zee rond Zuid-Georgia bereiken.
“Ze moeten behoorlijk groot zijn om helemaal tot aan Zuid-Georgia te drijven,” zegt Long. “Het is moeilijk te zeggen of er meer van dit soort ijsbergen zullen komen.”
Bedreiging van de fauna
Voorlopig vormt A-68 een directe bedreiging voor de fauna en de mariene biodiversiteit in de regio.
Grote ijsbergen met diepe ‘kielen’ “schrapen over de zeebodem,” zegt Tarling. “Belangrijk om te weten is dat de zeebodem rond Zuid-Georgia een ongelooflijke biodiversiteit vertoont. Die biodiversiteit is bijna vergelijkbaar met die op en rond de Galápagoseilanden.”
Op de zeebodem rond Zuid-Georgia hebben onderzoekers een grote verscheidenheid aan populaties van slangsterren, zee-egels, wormen en sponzen aangetroffen. In het gebied leven ook grote aantallen vissoorten en Antarctische krill, die een fundamenteel onderdeel vormen van de regionale voedselketen en als zodanig van levensbelang zijn voor zeeolifanten, pinguïns en een aantal walvissoorten.
Ook het voortbestaan van de charismatische pinguïns en zeeolifanten in het gebied zal wordt bedreigd als de ijsberg aan de grond loopt, want dan zal er een ondoordringbare muur ontstaan tussen het vasteland en de foerageergebieden van deze dieren op de rand van het continentaal plat.
“Dit is een heel belangrijke fase in het leven van de pinguïns en zeeolifanten, wanneer de volwassen dieren hun kuikens of jongen grootbrengen en talloze korte uitstapjes naar zee moeten maken om voedsel te vergaren,” zegt Tarling.
Hij wijst erop dat ook als de ijsberg uiteen zou vallen, de routes naar de foerageergebieden nog altijd geblokkeerd kunnen worden door een vloot van kleinere ijsbergjes.
A-68 bevat honderden miljoenen tonnen aan zoetwater en zal uiteindelijk smelten, wat het voortbestaan van organismen als algen en plankton, die zijn aangepast aan een leven in zout water, zal bedreigen.
Eind januari zal een team van wetenschappers onder auspiciën van de British Antarctic Survey vanaf de Falklandeilanden vertrekken om de uitwerking van de ijsberg op het ecosysteem te onderzoeken. De vergaarde informatie kan inzichten opleveren in de veranderingen die het regionale ecosysteem zal ondergaan als er door de opwarming van het gebied in de toekomst meer ijsbergen zullen ontstaan.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
